Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik tarafından işletilen Çöpler Altın Madeni’nde yaşanan toprak kayması; ‘ülkemizin yer altı kaynaklarının yabancılar tarafından işletilmesi’, ‘çevresel felaketler’ ve iş güvenliği’ gibi sorunları gündeme taşıdı.
Kanadalı Anagold tarafından işletilen Çöpler Altın Madeni sektör geneline bakıldığında yalnızca buzdağının görünen yüzü.
9 işçinin toprak altında kaldığı Erzincan’ın İliç ilçesindeki Çöpler Altın Madeni, 2010 yılından bu yana Anagold Madencilik tarafından işletiliyor.
Anagold Madencilik’in büyük ortağı ABD merkezli SSR Mining. Denver merkezli şirket, Türkiye’deki Çöpler madeni dışında ABD, Kanada ve Arjantin’de de maden sahaları işletiyor.
Şirketin raporlarına göre, Çöpler Madeninden 2019’da 391 bin ons, 2023’te 221 bin ons altın üretildi. 2023’ün ortalama altın fiyatlarıyla bu üretim, 428,7 milyon dolarlık değere denk geliyor. Şirket, 2023’te toplam 707 bin onsluk altın üretiminin yüzde 31,3’ünü Erzincan’daki Çöpler madeninde üretti.
ANAGOLD TEK DEĞİL
Daha önce de siyanür sızıntısı iddiaları ile gündeme gelen şirket, Türkiye’nin yer altı kaynaklarını işleten ve altın madenciliği alanında faaliyet gösteren tek yabancı şirket değil.
Türkiye’de Kanadalılar başta olmak üzere pek çok yabancı şirket madencilik alanında faaliyet yürütüyor.
Bu madenlerde genellikle siyanür kullanılarak yürütülen altın üretim faaliyetleri, çevreyi tehdit ettiği gibi çalışan sağlığı açısından da büyük tehdit oluşturuyor.
YABANCI İSTİLASI
Türkiye’de son yıllarda madencilik faaliyetleri büyük bir hızda artarken Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre 2008-2023 arasındaki son 15 yılda ruhsat sayısı 386 bin.
Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi’nin aktardığı bilgiye göre ise Türkiye’de 2004 yılında sadece 138 olan uluslararası maden şirketi sayısı bugün 773’e çıkmış durumda.
Yatırım Ofisi, Türkiye’nin madencilik sektöründeki şirketlere sunduğu avantajların “iş gücü, lojistik, sondaj maliyetleri, cazip devlet teşvikleri ve oldukça rekabetçi vergileri” de içerdiğini belirtiyor.
Madencilik sektöründe yüzlerce yabancı şirket faaliyet yürütürken altın madenciliğinde de Türkiye’de pek çok yabancı şirket faaliyet gösteriyor.
Türkiye’de altın madenciliği konusunda faaliyette bulunan şirketler arasında Fronteer Eurasia (Cayman Adaları), Ariana (ABD), Odyssey (Kanada), Stratex (ABD), Tüprag Madencilik (Kanada), Eldorado Gold (Kanada), Teck Cominco (Kanada), Galata Madencilik (İngiltere), Doğu Truva Madencilik (Cayman Adaları), Kuzey Truva Madencilik (Cayman Adaları) gibi şirketler bulunuyor.
Bunların bir kısmı altın arama faaliyeti yürütürken kimileri Türk ortaklarla iş yapıyor.
ALTININ YARISI YABANCILARDA
Altın Madencileri Derneği’nin Ocak 2023’te yayınladığı bir rapora göre ise Türkiye’de altın üretiminde yabancı şirketlerin payı yüzde 50 seviyesinde.
Altın Madenciliği Derneği verilerine göre, Türkiye’de 19 adet altın madeni bulunuyor. Bu şirketlerden Tüprag, Anagold, Stratex, Öksüt Madencilik ve Lidya Madencilik yabancılara ait şirketler olarak öne çıkıyor.
Maden arama faaliyetlerinin tamamı madenciliğe dönüşmüyor. Madencilik yatırımı yapyaya değecek bir rezerv bulunamadığı takdirde arama ruhsatı alan alan şirketler madene başlamıyor. Ancak arama faaliyeti de doğaya oldukça ciddi zararlar verebiliyor.
DEVLET HAKKI ÇOK DÜŞÜK SEVİYEDE
Enerji Bakanlığı’nın aktardığı bilgiye göre, ülkemizde altın üretimi ilk olarak Cumhuriyet döneminde resmi olarak 2001 yılında İzmir-Bergama’da Ovacık altın madeninde başladı.
Başlangıçta 1,4 ton/yıl olan altın üretimi, yeni işletmeye alınan altın madenleri ile 2022 yılında 31 ton olarak gerçekleşti.
Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre, Türkiye’de 2023 yılında toplamda 36,5 ton altın üretildi. 2018’de bu rakam 27,1 ton, 2019’da 38 ton, 2020’de 42 ton, 2021’de 39,5 ton seviyesinde gerçekleşmişti.
Madencilik faaliyeti yapan şirketler ise yeraltı madenlerinden elde ettiği kazançlardan ‘Devlet Hakkı’ ödüyor. Önceki Enerji Bakanı Fatih Dönmez’in verdiği bilgilere göre, önceki 3 yılda yaklaşık 120 ton altın üretilldi ancak 2018-2022 arasında sadece 2,5 milyar TL devlet hakkı tahsil edildi.
